Verhaal van een nagel
(Herpublicatie van verhaal Wim Jansen dd 24 mei 2008)
De meeste mensen weten dat ijzer roest. Roest ontstaat aan de oppervlakte van ijzer of staal, door verbinding met zuurstof (oxidatie) in een vochtige omgeving. Eenmaal begonnen, vreet de oxidatie in het metaal verder en dat leidt tot de ondergang ervan. Het roesten is sterker als er zuren en zouten bij komen; in slappe zuren meer dan in geconcentreerde zuren. Gesmeed ijzer roest minder dan gewalst ijzer, koolstofrijk ijzer (gegoten ijzer) minder dan koolstofarm ijzer, gehard staal minder dan ongehard staal, etc. Het is algemeen bekend dat roestend ijzer uitzet.
Zit het ijzer in de muur en kan hier water bij komen, dan kan dit tot gevolg hebben dat door het zwellen van het ijzer het metselwerk stuk gaat. Het is dus raadzaam is het om roestend ijzer te verwijderen of te behandelen om verdere gevolgschade tegen te gaan. Maar voor je zo maar iets verwijdert, kijk dan eerst goed waar het stuk ijzer voor diende. Kan het zo maar weg of moet het blijven zitten? Als dat zo is dan moet je het vrijmaken, behandelen en de omgeving weer herstellen. Maar soms denk je, ach, het kan wel weg en dan verwijder je het. Maar alvorens je zo iets definitiefs doet, kijk dan eerst niet alleen naar het stuk ijzer maar ook naar de omgeving ervan, want soms zijn het bouwsporen, sporen die verwijzen naar iets uit het verleden. Iets dat wel of niet meer zichtbaar is of alleen via die sporen nog herkenbaar is.
Soms gaat het om een ijzeren nagel: zat hier een plank aan vast of wat anders? Of het gaat om een bout bij een boerderij. Heeft hier bijvoorbeeld een oog aangezeten om paarden aan vast te zetten? Is het een anker, ter plaatse van een verwijderde hilde? Een duim, ter plaatse van luiken of blinden op of naast buitenkozijnen? Gaat het om krammen in de muur? Daarmee werden rozenstruiken vastgezet. Of zat daar de draad aan vast waarmee leiperen aan de gevel bevestigd waren? En ga zo maar door. Zo heeft alles een geschiedenis en heel vaak is die geschiedenis af te lezen aan die soms kleine elementen. Door te kijken naar allerlei kleine dingetjes, komt niet alleen een gebouw tot leven, maar vaak ook de manier waarop de bewoners daarin in die tijd leefden.
Zo ook bij deze ijzeren nagel in de muur. Waarvoor is die aangebracht? Wat heeft hier aan vast aangezeten? Wat is hier de bedoeling van geweest? Als je alleen de ijzeren nagel ziet, dan kom je niet verder. Kijk dus ook naar de omgeving van de nagel. Vlak naast de nagel, zie je aan de rechterkant 3 ijzeren platen met bouten die door het metselwerk heen gaan. Dit geeft meestal aan, dat vanuit de binnenzijde iets bevestigd moest worden dat sterk moest zijn. Anders maak je niet iets dwars door de muur vast. Kijk je binnen dan klopt dat ook: het is een bevestiging van een binnenhekwerk voor een kalverbox - afscheiding. Heeft dat er iets mee te maken?
Kijk je nu naar de linkerzijde, dan zie je een raampje boven de ijzeren nagel en links een deur. De ijzeren nagel is te klein om gebruikt te zijn als deur-vastzetter en het raam kan ook niet open dus daar was de ijzeren nagel ook niet voor nodig. Waarvoor dan wel? Tussen het raam en de bovenkant van de deur, zie je 2 latjes, waar weer 2 (aangetaste) planken zijn gespijkerd die een opening afschermen. En weer daarboven zit een latje met daaraan vast, aan de onderkant, een verroest katrolletje. Heeft dat katrolletje iets te maken met de opening? Combineer je die twee laatste onderdelen, dan wordt het al duidelijker. Het is schijnbaar nodig om de opening te openen of af te sluiten met een plank via een touwtje dat via dat katrolletje tussen de 2 aanwezige latten door liep.
Oplossing: het gaat om de achtergevel van een boerderij met daarin een kippenluikje.
De opening zit op de hoogte van de hilde, waar de kippen 's nachts verbleven. Voor de opening was een klein plateautje, waar een kippenladdertje aan was bevestigd, dat naar de grond liep, zodat de kippen zowel in als uit konden via dat laddertje.'s Nachts werd de opening afgesloten, door via het katrolletje het luikje voor de opening. te laten zakken. Als de kippen op stok waren werd het luikje gesloten om vossen, bunzingen of marters buiten te houden. Het touwtje dat gebruikt werd om het luik te openen of af te sluiten, werd vastgemaakt aan de ijzeren nagel. Daarvoor was hij aangebracht, meer dan 100 jaar geleden. Je kunt ook nog net iets van de prachtig afgewerkte opening zien, het toogje net boven het bovenste plankje. Dat is bij de bouw van de schuur direct in de gevel gemaakt. Zoiets kom je zelden meer tegen.
In het algemeen was het zo, dat op boerderijen niet alleen koeien, varkens, paarden maar ook kippen werden gehouden, niet alleen voor de eieren maar ook voor de slacht. In de landbouwcrisistijd in de 19e eeuw is pas de echte pluimveehouderij ontstaan.
En zo lees je de geschiedenis af van dit kleine stukje gevel en van deze ijzeren nagel ....
De nagel uit de muur halen is constructief het beste om verdere gevolgschade aan het metselwerk te voorkomen. Maar het zou jammer zijn, nu je dit weet, daarmee weer een stukje historie weg te halen.. Zoveel verdere gevolgschade zal de nagel niet meer aanrichten, want hij zit er al ruim 100 jaar. Wel of niet verwijderen, het is een klein verschil maar bedenk, zoals een bekend Achterhoeks gezegde zegt: "DÈn um een klein verschil spektakelt, liekt ne henne dee um een windei kakelt" (Die om een klein verschil spektakelt, lijkt een kip die om een windei kakelt).
Deze ijzeren nagel in deze situatie? Ach, hij blijft vast nog wel een tijdje zitten. En van mij mag dat.
Wim Jansen
24 mei 2008
